Nie tylko kara umowna

Umowne zabezpieczenie interesów przedsiębiorcy-kontrahenta jest jednym z istotniejszych aspektów prawa kontraktów. Często spotykamy się z zastosowaniem kary umownej. Nie wszyscy wiedzą, że można zastosować również świadczenie gwarancyjne, które – będąc pewnego rodzaju zamiennikiem kary umownej - niejednokrotnie będzie korzystniejsze. Dlaczego? Choćby z uwagi na to, iż do świadczeń gwarancyjnych nie stosujemy przepisów Kodeksu cywilnego, regulujących karę umowną, a więc mamy większą dowolność w kształtowaniu tych postanowień umownych. Niemniej jednak, należy pamiętać o precyzyjnym i jednoznacznym sformułowaniu zapisów, aby nie pozostawić wątpliwości w zakresie tego, czy zastrzeżone świadczenie jest w rzeczywistości kara umowną, czy świadczeniem gwarancyjnym.

Kara umowna

Ustanawiając karę umowną, warto pamiętać o tym, iż zgodnie z Kodeksem cywilnym, może ona być zastrzeżona wyłącznie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Uchybienie kontrahenta może polegać na: niewykonaniu zobowiązania, ogólnie ujętym nienależytym wykonaniu zobowiązania lub wadliwości w zakresie konkretnego zobowiązania, np. terminu, jakości użytych surowców lub określonej cechy produktu finalnego. Ponadto należy precyzyjnie określić wysokości kary umownej poprzez wskazanie kwoty czy sposobu jej wyliczenia. Zasadniczo, jeśli z umowy nie wynika wprost inaczej, kara umowna dotyczy takiego niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność – innymi słowy, odpowiedzialność kontrahenta powstaje w przypadku zwłoki, która stanowi kwalifikowane, zawinione opóźnienie. Kontrahent nie odpowiada np. za siłę wyższą lub na zasadzie ryzyka.

Świadczenie gwarancyjne

Opierając się na zasadzie swobody umów, można zastrzec świadczenie gwarancyjne. Zasadza się ono na tzw. ryzyku gwarancyjnym, czyli z góry określonych okolicznościach, których wystąpienie powoduje obowiązek zapłaty świadczenia przez gwaranta. Analogicznie, jak w przypadku kary umownej, należy precyzyjnie określić wysokość tego świadczenia lub sposób jego wyliczenia. Nie ma natomiast znaczenia odpowiedzialność kontrahenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Oznacza to, że gwarant nie będzie mógł zwolnić się od zapłaty świadczenia gwarancyjnego, powołując się na niezawinione przez niego okoliczności, które spowodowały wystąpienie ryzyka gwarancyjnego. Świadczenie gwarancyjne jest więc niezależne od winy kontrahenta. Bez znaczenia jest również fakt wystąpienia szkody czy jej rozmiar.

Żądanie zmniejszenie kary umownej

Warto zaznaczyć, iż zgodnie z Kodeksem cywilnym, podmiot zobowiązany do zapłaty kary umownej może żądać jej zmniejszenia, tzw. miarkowania, w dwóch sytuacjach:
- zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane;
- kara umowna jest rażąco wygórowana.
Zasady te nie znajdują natomiast zastosowania do świadczenia gwarancyjnego – nie można żądać zmniejszenia świadczenia gwarancyjnego na podstawie art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego.

Aby się nie pomylić…

Zdarzają się i takie umowy, w których postanowienia dotyczące kar umownych i świadczeń gwarancyjnych są niejasne i sprzeczne. Stąd też problematyka naliczenia i zasadności kar umownych była niejednokrotnie przedmiotem postępowań sądowych. Jakie wnioski możemy wyciągnąć na ich podstawie?

Z pewnością należy możliwie jak najprecyzyjniej formułować postanowienia umowne w tym zakresie. Nie zawsze użycie słowa „opóźnienie” zamiast „zwłoka” w przypadku kary umownej będzie automatycznie rozszerzać odpowiedzialność kontrahenta – rekomenduję, aby rozszerzenie odpowiedzialności na podstawie art. 473 § 1 Kodeksu cywilnego było wyraźnie określone w umowie. Jeżeli umowa ma regulować „karę” za niewykonanie zobowiązania wskutek okoliczności, za które kontrahent nie ponosi odpowiedzialności – rozsądniejsze może okazać się zastrzeżenie świadczenia gwarancyjnego.

Choć przepisy tego nie zabraniają, ryzykowne może okazać się zastrzeganie świadczenia gwarancyjnego na wypadek niewykonywania zobowiązań pieniężnych, gdyż może zostać to zinternetowane jako obejście zakazu kar umownych dla świadczeń pieniężnych – w przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego zastrzegamy odsetki.

Pamiętać należy, że odstąpienie od umowy powoduje jej rozwiązanie ze skutkiem wstecznym, co może wpłynąć na możliwości dochodzenia kar umownych za opóźnienie oraz ewentualny zwrot już naliczonych i uiszczonych kar. Warto więc zastrzec, że odstąpienie od umowy nie wpływa na skuteczność roszczeń o zapłatę kar umownych i świadczeń gwarancyjnych.

Należy zachować ostrożność ustanawiając kary umowne czy świadczenia gwarancyjne kumulatywnie, np. z tytułu zwłoki w wykonaniu zobowiązania i jednocześnie z tytułu odstąpienia zastrzeżonego na wypadek tejże zwłoki. W takiej sytuacji warto doprecyzować intencję stron np. poprzez wskazanie, iż naliczona kara umowna za zwłokę będzie zaliczona na poczet kary z tytułu odstąpienia od umowy.

autor: r.pr. Malwina Czerska

Pozostałe artykuły

Szanowni Państwo, jeżeli opisywany wyżej temat dotyczy Państwa problemu, zapraszamy do kontaktu - chętnie doradzimy jak postąpić w Państwa indywidualnym przypadku.

Jeśli wśród udostępnionych przez nas artykułów nie odnaleźli Państwo odpowiedzi na swoje wątpliwości, zapraszamy do bezpośredniego kontaktu z Kancelarią. Chętnie przyjrzymy się Państwa problemom i zaproponujemy rozwiązanie.

Kancelaria Radcowska

r.pr. Oliwia Józwicka

r.pr. Malwina Czerska

ul. Wilanowska 1, 05-520 Konstancin-Jeziorna